Πανηγυρικός Απελευθέρωσης της πόλης του Αμυνταίου

Την 6 Νοεμβρίου 2010 το Αμύνταιο γιόρτασε τα ελευθέρια του από την τουρκική σκλαβιά.Ο lexovitis εξασφάλισε και δημοσιεύει τον πανηγυρικό της ημέρας, που εκφωνήθηκε από τον Υπτγο  ε.α. Θεόδωρο Μυλωνά.

 Σεβαστές Αρχές, Αγαπητοί συμπολίτες

Οφείλω ευχαριστίες στην Δημοτική Αρχή της πόλεως μας διότι μου έδωσε την ευκαιρία να εκφωνήσω τον πανηγυρικό λόγο διατήρησης της εθνικής μας μνήμης, κολυμβήθρα στην οποία κάθε χρόνο αναβαπτιζόμαστε εθνικά, και παραδειγματιζόμαστε.

Την 6^η Νοεμβρίου 1912 οι καμπάνες του Αγίου Νικολάου ανήγγειλαν χαρμόσυνα την απελευθέρωση της πόλεως μας. Μετά από 500 χρόνια σκλαβιάς, καταπίεσης, φτώχειας και εξαθλίωσης, ο λαός του Αμυνταίου και της γύρω περιοχής αναπνέει αέρα Ελευθερίας.

Ιερά τα χώματα μας, ιερά και αιματοβαμμένα, βαρύς όμως  και ο φόρος της Ελευθερίας.

Ποία τα διαδραματισθέντα ιστορικά γεγονότα, και πώς συνετελέσθη το από αιώνων ποθούμενο;

Τον Οκτώβριο του 1912, στρατός και λαός, άρρηκτα ενωμένοι, κάτω από μια Εθνική Πολιτική ηγεσία με χαλύβδινη πίστη και βούληση και μια άξια Στρατιωτική ηγεσία, ανέλαβαν την μεγάλη εξόρμηση της εκδίωξης των Οθωμανών από εδάφη που ανέκαθεν  κατοικούντο από  συμπαγείς Ελληνικούς πληθυσμούς. Έγραψαν χρυσές σελίδες δόξας, ηρωισμού και αυτοθυσίας, δίδοντας το δίδαγμα της ομοψυχίας, η οποία όσες φορές υπήρξε, το Έθνος μας μεγαλούργησε.

Ο Ελληνικός στρατός, εκφραστής των δυνατοτήτων και των ηθικών αξιών της μεγαλοσύνης του έθνους, με υψηλό φρόνημα, επέτυχε να μεταφέρει τα σύνορα του μικρού Ελληνικού Κράτους στα εθνικά του Όρια, σε όση έκταση κατέστη τούτο δυνατό, και να απελευθερώσει τους αλύτρωτους αδελφούς οι οποίοι στέναζαν κάτω από τον Τουρκικό ζυγό.

Την 5^η Οκτωβρίου άρχισαν οι πολεμικές επιχειρήσεις. Ο Ελληνικός Στρατός εντός δύο μηνών διήνυσε περισσότερα από 500 χιλιόμετρα, συνήψε πολλές και κρίσιμες μάχες και επέτυχε να απελευθερώσει το μεγαλύτερο μέρος της Μακεδονίας μας.

Πρώτος στόχος, η διάσπαση της αμυντικής τοποθεσίας του Σαρανταπόρου η οποία, οργανωθείσα από Γερμανούς Επιτελείς Αξκους, εθεωρείτο  από πολλούς απόρθητος. Δύο μόνο ημέρες χρειάστηκαν για να καταρρεύσει ο μύθος αυτός. Μπροστά στην επιθετική ορμή των τσολιάδων μας, πανικόβλητοι οι Τούρκοι εγκατέλειψαν τις θέσεις τους, τον οπλισμό τους, πλήθος εφοδίων και καταδιωκόμενοι συμπτύχθηκαν προς βορράν.

Όταν η Ελληνική Στρατιά διέβη την  πόλη της  Κοζάνης δημιουργήθηκε θέμα μεταξύ στρατιωτικής και πολιτικής ηγεσίας για την περαιτέρω πορεία των επιχειρήσεων.

Ο Αρχιστράτηγος εξέδωσε διαταγή καταδίωξης του προς βορράν συμπτυσσομένου εχθρού, με το σύνολο περίπου της Στρατιάς, αποβλέποντας  στην πλήρη καταστροφή αυτού και την κάμψη της θέλησης της Τουρκικής Κυβέρνησης συνέχισης του πολέμου.

Όμως η εκτίμηση αυτή  στην παρούσα χρονική συγκυρία δεν ήταν μονόδρομος, διότι   τα Βαλκανικά Κράτη που συμμάχησαν και πολέμησαν κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήσαν  ανταγωνισταί στη διανομή των απελευθερωμένων εδαφών. Συγκεκριμένα, ενώ  η Βουλγαρία, με τη  Γιουγκοσλαβία είχαν συμφωνήσει για τα εδάφη τα οποία θα κατοχύρωνε εκάστη , απέφυγαν να δεσμευτούν ως προς τα εδάφη που θα περιήρχοντο στην Ελλάδα. Για την ιστορία  αναφέρεται ότι η Ελληνική Κυβέρνηση  καθυστερούσε να υπογράψει Αμυντική Συνθήκη με τη Βουλγαρία, εξ αιτίας της μη επίλυσης του θέματος  διανομής των απελευθερωμένων εδαφών. Τελικά απεφάσισε να  υπογράψει , διότι εκτιμήθηκε από την Στρατιωτική ηγεσία  ότι η απελευθέρωση της Μακεδονίας, μέχρι της γραμμής  των εθνικών μας ορίων προς βορράν δηλ. ΠΕΡΛΕΠΕΣ-ΔΡΑΜΑ, ήταν στις δυνατότητες του  αναδιοργανωθέντος Ελληνικού Στρατού.

Μπροστά στον κίνδυνο να καταληφθεί η Θεσσαλονίκη από το Βουλγαρικό Στρατό, το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης, διέταξε τη Στρατιά να μετακινηθεί ταχέως προς αυτή. Πράγματι η Στρατιά εστράφη προς τη Θεσ/νίκη αναθέτοντας στην V Μεραρχία να καλύπτει τα νότας της απτήν κατεύθυνση της Κοζάνης και από βορρά.

Η V Μεραρχία, με βάση την παραπάνω αποστολή της, συνέχισε την επιθετική της προσπάθεια. Την 15^η Οκτωβρίου κατέλαβε την Πτολεμαΐδα. Την επομένη αντιμετώπισε ισχυρά αντίσταση στο χωριό Περδίκα, την οποία μετά σκληρό αγώνα επέτυχε να ανατρέψει. Ο εχθρός υπεχώρησε προς το Αμύνταιο, αφήνοντας στα χαρακώματα πλήθος υλικών και εφοδίων που είχε εναποθέσει εκεί και από ότι εφαίνετο, ουδέποτε εφαντάζετο ότι τόσο γρήγορα θα τα εγκατέλειπε. Κυριεύτηκαν κατά τη μάχη αυτή πολλά όπλα και πυρομαχικά, τα περισσότερα των οποίων φορτώθηκαν σε 60 βοδάμαξες και απεστάλησαν στην Κοζάνη.

Το πρωί της 18^ης Οκτωβρίου  η V Μεραρχία, κινήθηκε προς βορράν και τις απογευματινές ώρες εισήλθε στο Αμύνταιο, άνευ αντιστάσεως των Τούρκων, όπου και διανυκτέρευσε.

Στην πόλη μας, φύσηξε αέρας ελευθερίας, οι καμπάνες του Ι.Ν. Αγίου Νικολάου, ανήγγελλαν ασταμάτητα το χαρμόσυνο γεγονός. Οι κάτοικοι του Αμυνταίου, όπως και των γύρω χωριών, μνήμονες της Ελληνικής καταγωγής των  και διατηρήσαντες στα βάθη των ψυχών των τα Ελληνοχριστιανικά Ιδεώδη, πανηγύρισαν έντονα την απελευθέρωση τους και ξεχύθηκαν στους δρόμους, υποδεχόμενοι, με άκρατο ενθουσιασμό και αγάπη τους ελευθερωτές.

Ο πρόεδρος της επιτροπής Αμύνης της περιοχής, Αλέξης Χατζής, πατέρας του Θανάση Χατζή, Γεν. Γραμματέα του ΕΑΜ κατά την κατοχή 1941-1944 και πεθερός του Σχη Παπαπέτρου Ιωάννη, συνοδευόμενος από τον Ιερέα Παπαθανάση Χασιώτη, Αρχιερατικό Επίτροπο ,τον Ιατρό Μιχαήλ Τολίκα ,άλλα μέλη της επιτροπής Αμύνης και πλήθος κόσμου υπεδέχθησαν επίσημα τη Διοίκηση της Μεραρχίας.

Στη διασταύρωση του Ξινού Νερού, εκπρόσωποι του χωριού αυτού, με όργανα και πολλά κεράσματα υπεδέχθησαν τους άνδρες του 23^ου ΣΠ που θα διανυκτέρευε στο χωριό. Οι κάτοικοι, εν μέσω φρενίτιδος ενθουσιασμού και απερίγραπτης χαράς, πανηγύρισαν με χορούς και τραγούδια, με κλαρίνα και γκάιντες, την αποτίναξη του Τουρκικού ζυγού. Είναι γνωστό βέβαια το μίσος των κατοίκων του Ξινού Νερού κατά των Τούρκων, λόγω της βαρβαρότητας την οποίαν επέδειξαν αυτοί κατά τον μήνα Ιούλιο του 1903  (Γεγονότα του Ιλιντεν).

Το ίδιο βράδυ, η Δκση της Μεραρχίας, έκρινε ότι ήταν απαραίτητος η κατάληψη του χωρίου της Βεύης στην έξοδο της στενωπού του Κιλί-Δερβέν, για να επιτηρεί την διασταύρωση των αμαξιτών οδών, φερουσών εκ Μοναστηρίου, αφενός προς Κοζάνη και αφετέρου προς Γιαννιτσά, όπου ενεργούσε ο όγκος του στρατού μας. Με τον τρόπο αυτό θα είχε το πλεονέκτημα να εμποδίσει την προέλαση του εχθρού προς τις αναφερόμενες κατευθύνσεις.

Η Μεραρχία προελαύνουσα από το πρωί της 19^ης Οκτωβρίου επέτυχε, τις απογευματινές ώρες της ίδιας ημέρας ,να καταλάβει την αναφερθείσα αμυντική τοποθεσία και ελλείψει επαρκών πληροφοριών απεφάσισε να παραμείνει στη Βεύη. Εκεί τμήμα άτακτων Βουλγάρων υπό τον Τσακάλωφ, δυνάμεως περίπου 60 ανδρών, ανέφεραν ότι κατά τη διεξαχθείσα μάχη, έβαλον και αυτοί με πλευρικά πυρά κατά των Τούρκων, γεγονός το οποίο ουδείς αντελήφθη και ούτε επιβεβαιώθηκε από κανέναν.

Το ίδιο βράδυ, έφθασε στη Βεύη προερχόμενος από το Μοναστήρι, κάτοικος του χωριού, ο οποίος έδωσε την πληροφορία, ότι οι Τούρκοι άνοιξαν τις φυλακές Μοναστηρίου και απελευθέρωσαν περί τους 300 χριστιανούς της περιοχής, μεταξύ αυτών και τον ίδιο, εκ του φόβου της προελάσεως του Ελληνικού Στρατού και ότι εγένοντο συμβούλια περί παραδόσεως της πόλεως Μοναστηρίου στον Ελληνικό Στρατό.

Τις πρωινές ώρες της 21^ης Οκτωβρίου ισχυρές Τουρκικές δυνάμεις επετέθηκαν κατά των Συνταγμάτων της Μεραρχίας. Ο Σχης Ματθαιόπουλος Δημήτριος εκτιμώντας την όλη κατάσταση απεφάσισε να μη διακινδυνεύσει την εκτέλεση της αποστολής του και διέταξε σύμπτυξη της Μεραρχίας  και την αμυντική εγκατάσταση της επί της γραμμής Αμύνταιο-Σωτήρ-Πεδινό-Φανός. Ο αγώνας διήρκησε μέχρι τις απογευματινές ώρες, εκφυλλισθείσης σταδιακά  της Τουρκικής επιθέσεως , ενώ την ίδια ημέρα η Στρατιά ανέτρεπε   τις Τουρκικές δυνάμεις στα Γιαννιτσά, και εκκινείτο προς  διάβαση του Αξιού ποταμού.

Την 23^η Οκτωβρίου έλαβε χώρα η περίφημη μάχη του Σόροβιτς. Ο εχθρός με ισχυρές δυνάμεις επετέθη, προς το δεξιό της διατάξεως της Μεραρχίας, προτιθέμενος να καταλάβει το Αμύνταιο και να κινηθεί νοτιοανατολικά στον ίδιο χρόνο που η Στρατιά κινείτο προς κατάληψη της Θεσσαλονίκης . Η Μεραρχία αντιστάθηκε σθεναρά και με έγκαιρη και επίκαιρη χρησιμοποίηση των εφεδρειών της, με ηρωισμό και θυσίες , επέτυχε να διατηρήσει τις θέσεις της. Τις απογευματινές ώρες εκτόξευσε ορμητική επίθεση και απώθησε τον εχθρό  εκείθεν των στενών  του Κιλί-Δερβέν, αναγκασθείσα να σταματήσει την  καταδίωξη, λόγω ελλείψεως πυρομαχικών πυροβολικού συνοδείας. Έτσι έληξε η μάχη του Σόροβιτς με λαμπρή νίκη των Ελληνικών Όπλων εναντίον, του κατά πολύ, πολυαριθμοτέρου Τουρκικού στρατού. Κατά την επίσημο έκθεση της μάχης αναγράφεται η αντιστοιχία των δυνάμεων. ΄Ητοι 10 Τάγματα του Ελληνικού Στρατού, εναντίων 40  Τουρκικών Ταγμάτων.

Αυτό όμως που δεν πέτυχε ο Τουρκικός στρατός στο πεδίο της μάχης, το πέτυχε με προδοσία. Την νύχτα 23/24 Οκτωβρίου ο Βουλγαροκομιτατζής Καρά-Ντομίτ οδήγησε μέσα από το Βάλτο, τις προσβάσεις του οποίου εγνώριζε πολύ καλά, μια Τουρκική Διμοιρία πολυβόλων στα νώτα της αμυντικής διάταξης της Μεραρχίας η οποία την 0630 ώρα περίπου της 24^ης Οκτωβρίου κινήθηκε προς το υψ. 640 και αφού πλησίασε σε μικρή απόσταση  από τις θέσεις, του εκεί εγκατεστημένου Λόχου Μηχανικού της Μεραρχίας, επιτέθηκε αιφνιδιαστικά εναντίον του, χωρίς οι σκοποί να προλάβουν να καλέσουν σε συναγερμό.

Τα αιφνιδιαστικά καταιγιστικά πυρά, οι πολλές απώλειες σε  λίγο διάστημα και  οι  φωνές   των επιτιθέμενων Τούρκων, σκόρπισαν πανικό στο Λόχο Μηχανικού ,που μεταδόθηκε αμέσως στα περισσότερα τμήματα της Μεραρχίας.

Οι Τούρκοι, εκμεταλλευόμενοι τη σύγχυση που δημιουργήθηκε, κινήθηκαν ταχύτατα, επιδιώκοντας με την υπερκέραση του αριστερού πλευρού της Μεραρχίας, την αποκοπή του δρομολογίου διαφυγής προς Κοζάνη και την πλήρη καταστροφή της. Η ενέργεια αυτή θα εστέφετο από επιτυχία, εάν η αυτοθυσία της πυροβολαρχίας του Λοχαγού Θεοδώρου Κοσκινά δεν κατόρθωνε να ανατρέψει την κατάσταση.

Ιδού πως περιγράφει τη θυσία των ανδρών της πυροβολαρχίας ο Δκτης της Μεραρχίας, Σχης Ματθαιόπουλος Δημήτριος.

« Ἦτο δέ ὑπέροχος καί παραδειγματική εἰς τήν ἱστορίαν ἡ δράσις αὐτή τοῦ πυροβολικοῦ τοῦ ἀριστεροῦ ἡμῶν κατά τήν ὧρα ἐκείνην. Τοῦτο βλέπον ἑαυτό ἐγκαταλελειμένον ὑπό τῶν ἰδικῶν αὐτοῦ στηριγμάτων και τοῦ πρό αὐτοῦ τεταγμένου πεζικοῦ, παρέμεινεν εἰς τήν θέσιν του, προτιμήσας νά θυσιασθῇ, βάλλον κατά τῶν προχωρουσῶν φαλαγγῶν τοῦ εχθροῦ τῶν ὁποίων τήν πρόοδον πρός καιρόν ἀνέκοψε, οὕτω δέ ἔδωκε τόν καιρόν εἰς τό κέντρον καί τό δεξιόν ημῶν νά ἀποσυρθῶσιν, ἐν ᾧ αὐτό καταστρέφετο πίπτον, εὐγενές θύμα τῆς αὐτοθυσίας του καί τῆς πρός τό λοιπόν στράτευμα ἀλληλεγγύης του.

Οἱ ἄνδρες τῆς 5ης  Πυροβολαρχίας ἀξιωματικοί, καί ὁπλίτες, ἔπεσαν μέχρις ἑνός, στόν βωμό τοῦ καθήκοντος.»

Η Μεραρχία διασώθηκε από την επαπειλούμενη κύκλωση και συμπτύχθηκε προς τη Κοζάνη, όπου σε λίγες ημέρες, ανασυγκροτήθηκε.

Την αποφράδα εκείνη ημέρα οι Τούρκοι πυρπόλησαν το Αμύνταιο και το Ξινό Νερό. Στο Αμύνταιο απέφυγαν την πυρά μόνο τα σπίτια του Τουρκομαχαλά. Απεναντίας στο Ξινό Νερό και τα λίγα χαμηλά σπίτια που δεν πυρπολήθηκαν από τους Τούρκους λεηλατήθηκαν από Βουλγαροκομιτατζήδες, οι οποίοι στη συνέχεια τα έκαψαν.

Οι κάτοικοι των οικισμών αυτών εγκατέλειψαν τα χωριά τους και έτρεχαν να διασωθούν καταδιωκόμενοι και από Τούρκους των χωριών που διήρχοντο. Οι περισσότεροι αφού διέβησαν τον Αλιάκμονα ποταμό  έφθασαν μέχρι την πόλη των Σερβίων, όπου και φιλοξενήθηκαν.

------------------------------------------

Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το σύνολο του Ελληνικού Στρατού κινήθηκε προς Βορράν.

Η IV Μεραρχία την  1300 Ω  της 6^ης Νοεμβρίου εισήλθε στο Αμύνταιο εκδιώκοντας τα εκεί Τουρκικά Τμήματα προς το Κιλί-Δερβέν.

Για δεύτερη φορά μέσα σε15 ημέρες απελευθερώνεται το Αμύνταιο. Αυτή τη φορά όμως δεν υπάρχουν άνθρωποι να υποδεχθούν τους απελευθερωτές, οι περισσότεροι βρίσκονται ακόμη στα Σέρβια.

Το απόγευμα της ίδιας ημέρας την 1500Ω έφθασαν στη διασταύρωση του Ξινού Νερού και τα πρώτα Τμήματα της V Μεραρχίας.

Τις επόμενες ημέρες οι δύο Μεραρχίες IV και V απετέλεσαν τμήμα Στρατιάς με Δκτή το Μέραρχο της IV Μεραρχίας. Προήλασαν στην Βόρειο Ήπειρο και μετά από λίγες ημέρες απελευθέρωσαν την Κορυτσά.

Η οριστική απελευθέρωση της πόλεως μας, που γιορτάζεται σήμερα, επετεύχθη από την IV ΜΠ. Όμως το Αμύνταιο συνέδεσε την τύχη της μοίρας του   με την ηρωική V Μεραρχία, της οποίας μαχηταί αναπαύονται στο Ιστορικό Στρατιωτικό Νεκροταφείο της πόλεως μας. Οι δύο κύριοι δρόμοι της πόλεως της εποχής εκείνης πήραν την επωνυμία οδός V Μεραρχίας και οδός Σχου Ματθαιοπούλου.

Επίσης τιμήθηκαν με ονομασίες οδών και οι Αξκοί του Πυρ/κού  για τη μεγάλη αυτοθυσία τους, Λγος Κοσκινάς Θεόδωρος, Λγος Δελαπόρτας και Ανθγος  Καθηκούρης Κων/νος.

--------------------------------------

Θα ήταν παράλειψη εάν στη μεγάλη έκρηξη της φυλής μας, συνεπεία της οποίας διπλασιάστηκε περίπου σε έκταση το μικρό Ελληνικό Κράτος, δεν ανέφερα την προσφορά και συμμετοχή των Μακεδόνων και Κυπρίων αδελφών.

Μακεδόνες εθελοντές και Κύπριοι, του μαρτυρικού Δήμου Καραβά , οι οποίοι αν και δεν ήταν υπόχρεοι σε στράτευση, προσήλθαν αθρόα και κατετάγησαν. Οι εθελοντές αυτοί αφού έδωσαν τον όρκο του στρατιώτη και οργανώθηκαν σε ιδιαίτερα τμήματα, με επικεφαλής αξκούς ή οπλαρχηγούς, ανέλαβαν διάφορες αποστολές κατά τη  διάρκεια του πολέμου. Μεταξύ αυτών συμμετείχαν και Δυτικομακεδόνες εθελοντές, όπως ο Στέλιος Βίσκας από το Νυμφαίο, ο Νικόλαος Τζίκας από την Κοζάνη και ο Παπαπέτρου Ιωάννης από το Ξινό Νερό, μετέπειτα ηρωικός Σχης του Ελληνικού Στρατού.

--------------------------------------------

Τελειώνοντας την ομιλία μου, κλίνω ευλαβικά το γόνυ  προ του μεγαλείου της θυσίας των παλικαριών -ηρώων όλης της Ελλάδος, που ήρθαν στην ακριτική ιερή γη μας  και μας χάρισαν την πολυπόθητη ελευθερία.

Σας  Ευχαριστώ

Αναδημοσίευση http://www.lexovitis.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=697:2010-11-27-06-11-34